بدایه النحو – ادات استثنا – جلسه ۳۶
ادات استثنا در عربی به چند نوع تقسیم می شود که شامل: ادات حرفی٬ اسمی و قعلی می شود و هر کدام احکام مخصوص به خود را دارد.
در اینجا می خواهیم حکم مستثنی برای هنگامیکه ادات استثناء غیر از «الّآ» بود٬ را ذکر نماییم.۴ حالت برای این صورت ذکر می شود:
۱ ) در ادات اسمی مانند: «غیر»٬ «سویٰ»٬ «بَیدَ» مستثنی همیشه مجرور می شود.
۲) در ادات فعلی مانند «لیس» و «لا یکون» مستثنی همیشه به صورت منصوب می آید.
۳) در ادات فعلی مانند «خلا»٬ «حاشا» و «عدا» مستثنی می تواند به صورت منصوب و مجرور ظاهر شود.
۴) اگر مستثنی به صورت «لمَا» استثناء شده باشد٬ در این صورت به حسب عوامل اعراب می پذیرد.
در پایان بحث ادات استثنا لازم است به ذکر چند نکته اشاره شود:
- اگر «الّا» وصف واقع شود و به معنای غیر استعمال شود٬ در اینصورت «الّا» استثنائیه نمی باشد. در این حالت آن را «الّا»ی وصفیه می نامیم٬ پس در این حالت اسم مبنی می شود و اعرابش به اسمی که بعد از آن واقع شده است انتقال می یابد. مانند: «لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَهٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا – انبیاء ۲۲»
- کلمه ی «غیر» در استثناء٬ همان اعرابی را می گیرد که اِعراب مستثنیٰ به «الّا» می گیرد. مانند: «جاءَ القومُ غیرَ زیدٍ» و یا «ما جاءَ غیرُ زیدٍ»
- بسیار مواردی پیش می آید که بعد از «الّا» استثنائیه جمله می آید٬ و این وقوع جمله زمانی رخ می دهد که استثناء ما از نوع استثناء مفرغ باشد. بنابراین به حسب موقعیت و جایگاهش در کلام اعراب می پذیرد. بنابراین ممکن است یکی از حالات زیر را بگیرد. گاهی این جمله صفت می باشد. و گاهی این جمله حال می باشد و مواردی نیز وجود دارد که نه حال است و نه صفت.
فیلم آموزشی ادات استثنا (جلسه ۳۶)
عالی