بدایه النحو – اعراب مستثنی – جلسه ۳۵
اعراب مستثنی با توجه به نوع جمله ی استثنا متفاوت می باشد. مثلا در استنثنا تام متصل موجب٬ مستثنی منصوب خواهد بود و…
اعراب مستثنی به «الّا» به سه قسم است:
الف) نصب. که در سه موضع می باشد:
- استثناء تام متصل موجب. مانند: «فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِیلًا – بقره ۲۴۹»
- استثناء تام منقطع. مانند: «فَسَجَدَ الْمَلَائِکَهُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ – إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَى أَنْ یَکُونَ مَعَ السَّاجِدِینَ -الحجر ۳۰ و ۳۱»
- استثناء متصل و منقطع زمانی که مستثنی بر مستثنی منه مقدم می شود.
نکته : در عامل نصب اعراب مستثنی به «الّا» اختلاف وجود دارد. مثلاٌ سیویه و مبرد و ابن مالک و این هشام می گویند٬ «الّا» عامل نصب است. سیرافی و فارسی عامل در مستثنی منه نصب دهنده می باشد که بواسطه ی «الّا» این عامل عمل می کند. نظر ابن خروف نیز مانند سیرافی و فارسی است اما می گوید: بدون واسطه ی «الّا». زجاج نیز عامل را فعل محذوف «اُستثنی» می داند.
ب) به حسب اعراب عامل قبل از «الّا» که به آن اعراب نیاز دارد.
- این امر در استثناء مفرغ یافت می شود که بنا به انواع مستثنی٬ اعراب گوناگون می گیرد.مثلا گاهی مستثنی فاعل می باشد. مانند: « وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّه – آل عمران ۷». و یا گاهی مبتدا و خبر می باشد. مانند: « وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى – نجم ۳۹» و یا گاهی نائب از فاعل می باشد و یا گاهی مفعول به و یا مفعول فیه و یا مفعول مطلق و یا مفعول له و یا حال می باشد. مانند: «وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ – انعام ۴۸»
ج) هر دو حالت جایز می باشد یعنی اعراب مستثنی هم منصوب می باشد و هم بدل از مستثنی منه که البته در اینجا نصب رجحان دارد که این امر در استثناء تام متصل غیر موجب یافت می شود.
فیلم آموزشی اعراب مستثنی (جلسه ۳۵)
خدا خیرتون بده جداً