در جلسه ی پیشین از تقیید جمله بوسیله ی «توابع» سخن نمودیم. حال در این جلسه به توضیحاتی راجع به اغراض ضمیر فصل می پردازیم.
فیلم آموزشی اغراض ضمیر فصل
اهداف و اغراض ضمیر فصل در جمله:
- تخصیص. مانند «أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ (توبه ـ ۱۰۴)». در این جا اختصاص می دهیم قبول توبه را به خداوند تبارک و تعالی.
- دومین مورد نیز برای اغراض «ضمیر فصل» تأکید تخصیص می باشد. مانند: إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ ﴿توبه -۱۱۸﴾
- سومین دلیل برای «ضمیر فصل» این است که جدا کند و مشخص کند خبر را از صفت. مانند: «العالم هو عامل بعلمه». در اینجا «عامل» خبر است نه صفت برای عالم.
پس از بیان اغراض ضمیر فصل به تقیید جمله توسط «شرط» می رسیم. اقسام شرط عبارت است از:
- مکان: مانند أین٬ أنّی…
- زمان: مانند متی٬ ایّان…
- حال: مانند کیف و…
مسأله ی مهم در اینجا٬ فرق بین «إن و لو و إذا» می باشد. وجه اشتراک «إن و إذا» این است که هر دو برای شرط در زمان استقبال می باشد اما «لو» برای شرط در زمان ماضی می باشد و در این حال واجب است که جمله ی شرط و جزا دارای فعل ماضی باشد که هردو تحقق نیافته باشند. وجه افتراق «إن و إذا» نیز این است که هنگامی که از «إن» استفاده می نماییم٬متکلم به وقوع شرط قطع و یقین ندارد اما در «إذا» متکلم به وقوع شرط قطع و یقین دارد.
بنابراین٬ امر نادر الوقوع با «إن» ادا می شود و هم چنین بعد از «إن» زیاد از لفظ مضارع که احتمال شک در وقوعش هست استفاده می شود.
نکته ای که درباره ی «لو» باید بیان داشت این است که گاهی اوقات به خاطر اقتضای مقام شرایط «لو» تغییر می نماید که این امر به خاطر اسباب گوناگون می باشد.
