بدایه النحو – فعل تعجب – جلسه ۵۵

فعل تعجب ٬فعل جامدی است که برای انشاء تعجب متکلم از چیزی وضع می شود.

صیغه ی فعل تعجب و اعراب جمله ی تعجبیه

برای فعل تعجب دو صیغه موجود است:

1. «ما أقعَلَهُ». مانند: «أُولَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَهَ بِالْهُدَى وَالْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَهِ فَمَا أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ – بقره ۱۷۵». پس در اینجا «ما» نکره بوده است و به معنای «شیء» می باشد و مبتدا است (البته طبق قول مشهور) . جمله ی بعدی آن «أصبر» خبر می باشد که مشتمل بر فعل وفاعل است (و هو ضمیر مستتر می باشد که به ما برمی گردد) و مفعولش اسم منصوبی است که بعد از آن آمده است.
2. «أفْعِلْ بِه».

شرایط ساخت صیغه:

برای ساخت فعل تعجب باید شرایط زیر لحاظ شود:

1. فعل ثلاثی باشد.
2. مثبت باشد
3. متصرف باشد
4. معلوم باشد
5. تام باشد
6. قابلیّت تفاوت داشته باشد
7. صیغه ی مشبهه آن بر وزن «أفعل» ساخته نشود.

حال اگر برای ساخت فعل تعجب فعل ما یکی از شرایط بالا را نداشته باشد٬ می توانیم از کلمه ی «أشَدَّ» یا «أشْدِدْ» و مانند آن استفاده می شود و مصدرِ این فعلی که فاقدِ شروط بالا است و به عنوان مفعولِ بعد از «أشَدَّ» و مانند آن می آید٬ منصوب می شود.