بدایه النحو – باب اشتغال ـ جلسه ۲۲
آخرین مورد از موارد حذف وجوبی عامل «مفعول به»٬ باب اشتغال می باشد. باب اشتغال این چنین تعریف می شود که: اگر اسمی باشد و بعد از آن اسم٬ عاملی بیاید که در ضمیر اسم عمل کند٬ به نحوی که اگر کلام خالی از آن ضمیر باشد٬ آن عامل در اسم عمل می کرد.
ارکان اشتعال:
- مشغولٌ عنه: اسم اول
- مشغول: عامل
- مشغولٌ به: ضمیر یا اسم مضاف به ضمیر
إعراب اسم مشغولٌ عنه در باب اشتغال :
پنج حالت وجود دارد:
- وجوب نصب: این حالت زمانی اتفاق می افتد که اسم مشغول عنه بعد از اداتی که به فعل اختصاص دارند (مانند ادات شرط)٬ واقع شود٬ در این زمان بر اساس مفعول بودن منصوب می شود. مانند: اذا علیّاً رأیتَهُ فأکرمهُ.
- وجوب رفع: اگر اسم مقدم بعد از چیزهایی که اختصاص به اسم دارند (مانند «اذا» فجائیه) بیاید و یا اینکه قبل از الفاظ صدارت طلب واقع شوند٬ در این حالت بنابر ابتدائیت مرفوع خواهند شد. مانند: علیٌ هل أکرمته.
- رجحان نصب: چنانچه اسم مشغول عنه ما بعد از اداتی بیاید که غالباً بعد از آن ادات فعل واقع می شود (مانند همزه ی استفهام)٬ و یا اینکه اسم مشغول عنه قبل از فعل طلبی بیاید٬ در این حالت رجحان نصب خواهیم داشت. مانند:فَقَالُوا أَبَشَرًا مِنَّا وَاحِدًا نَتَّبِعُهُ. و یا: علیاً أکرمه.
- تساوی هر دو وجه: هنگامی که اسم مشغول عنه همراه با فعلش به جمله ای که ذات الوجهین است٬عطف شود٬ هر دو وجه صحیح می باشد. مانند: علی قام و الحسن أکرمته معه.
- رجحان رفع: هر موردی غیر از موارد بالا٬ رجحان رفع دارد. زیرا برای اینکه بخواهیم اسمی را منصوب کنیم نیاز داریم چیزی را در تقدیر بگیریم و اصل بر تقدیر نگرفتن است تا زمان نیاز. بنابراین رفع رجحان دارد. مانند: «جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا – فاطر۳۳».
فیلم آموزشی باب اشتغال (جلسه۲۲)
خوب بود تشکر از همه ی زحماتتون
ھلا زیدا اکرمتہ۔
اذا زیدا لقیتہ فاکرمہ۔
خرجت فاذا زید یضربہ عمرو۔
زید ھل رایتہ۔
در این چھار مثال اسم مشغول عنہ کدامند؟
ممنون
سلام علیکم
خدا خیرتون بده
هرچی مبادی رو بالا پایین میکردم ،، بازم نمیتونستم متوجه منظورش بشم
مبادی جمله بندی و الفاظش خیلی گیج کنندش از کتابایی استفاده کن ک شرح مبادی هستن
بسیار عالی بود خیلی مچکرم جزائکم خیرا😊