قیاس مع الفارق

شاید بارها عبارت « قیاس مع الفارق » را شنیده باشید و حتی خودتان نیز در گفتگوهایی که دارید از آن استفاده کرده باشید. اما معنای دقیق آن چیست؟ چه زمانی می توانیم از آن استفاده کنیم و چه زمانی استفاده از آن درست نیست؟

در ادامه به بررسی جامع و کاملی در مورد این عبارت پرکاربرد می پردازیم.

 فیلم آموزشی قیاس مع الفارق

معنای لغوی عبارت «قیاس مع الفارق»

اصطلاح «قیاس مع الفارق» یک عبارت تشکیل شده از سه کلمه عربی است. در ادامه به بررسی هر کدام از این کلمات می پردازیم.

معنای «قیاس»

قیاس مصدر برای فعل «قایَسَ» به معنای «اندازه گیری کرد» است. قیاس به معنای اندازه گیری ، مقایسه کردن و هماهنگی است.قیاس مترادف کلمه «مقایسه» است.

معنای «مع»

این کلمه در زبان عربی جزو حروف قرار می گیرد و به معنای با و همراه است.

معنای «فارق»

این کلمه به معنای جدا کننده و فرق گذار بین دو چیز می باشد. این کلمه از فعل «فرَقَ»به معنای بین دو چیز جدایی افکند گرفته شده است.

بنابراین معنای لغوی قیاس مع الفارق «مقایسه کردن بین دو شی همراه با چیزی که بین آن دو چیز فرق میگذارد»است.

قیاس مع الفارق یا قیاس مع الفارغ؟

املائ صحیح این عبارت بنابر بررسی لغویی که انجام گرفت «قیاس مع الفارق» است و نوشتن آن بصورت «قیاس مع الفارغ »غلط است.

معنای اصطلاحی عبارت «قیاس مع الفارق»

معنای اصطلاحی این عبارت نزدیک به معنای لغوی آن که « مقایسه کردن بین دو شی همراه با چیزی که بین آن دو چیز فرق میگذارد»است می باشد. قیاس مع الفارق یک مفهوم مشترک درعلم اصول و علم منطق است و به معنای سرایت دادن حکم یک امر به امر دیگر می باشد بدون آن که شباهت کاملی بین آن دو وجود باشد.البته قیاس مع الفارق در علم منطق با اصطلاح «مغالطه تمثیل » شناحته می شود.

برای بهتر روشن شدن این مطلب نیاز است تا چند مفهوم دیگر مانند علم منطق و علم اصول فقه روشن شود.

علم منطق چیست؟

علم منطق در واقع به ما نحوی صحیح درست اندیشیدن را می آموزد. منطق به ما اموزش می دهد چگونه در مسیر تفکر و اندیشیدن از بروز خطا و اشتباه جلوگیری کنیم. به استدلال منطقی زیر توجه کنید

امسال همه دانش آموزان کلاس در امتحانات نهایی قبول شده اند.

علی جزو دانش آموزان کلاس است.

بنابراین علی در امتحانات نهایی قبول شده است

قیاس مع الفارق

مثال بالا نمونه ایی ساده و درست از یک استدلال منطقی بود. استدلال های منطقی می تواند بسیار بزرگ تر و پیچیده تر باشند. ما به این علم نیاز داریم تا در مسیر استدلال دچار خطا نشویم .در ادامه یک نمونه از اشتباهاتی که ممکن است در تفکر، دچار آن شویم را ذکر خواهم کرد، به مثال زیر تو جه کنید.

در باز است.

باز پرنده است.

بنابراین در پرنده است.

این مثال در حالی که از نظر ساختاری با مثال قبلی یکسان است اما نتیجه اش غلط شده است چون منطقی نیست. زیرا منطق به ما می گوید اگر در یک استدلال از یک کلمه ای که دارای دو معنا بود استفاده کردیم .آن کلمه را در کل آن استدلال فقط می توانیم به یک معنا بکار ببریم. با توجه به این قانون منطقی استدلال بالا را تصحیح می کنیم.

در باز(open) است.

باز (open)  پرنده نیست.

بنابراین در پرنده نیست.

متوجه شدید که با استفاده از یکی از قوانین علم منطق توانستیم یک اشتباه را در استدلال خود از بین ببریم و نتیجه هم کاملا درست از آب درآمد.

تمثیل (قیاس) در منطق

تمثیل در علم منطق یعنی سرایت حکم یک امر به امری دیگر بخاطر شباهت کاملی که آن دو دارند.

مغالطه تمثیل ( قیاس مع الفارق ) در منطق

مغالطه تمثیل یعنی سرایت حکم یک امر به امری دیگر بخاطر یک شباهت ظاهری ، در حالی که از طرف دیگر تفاوت اساسی دارند و مقایسه آن دو کاملا اشتباه است.

علم اصول فقه چیست؟

فن یا دانشی است که روش استفاده از منابع فقهی را در فقه دربردارد.

در این علم چگونگی استفاده از آیات قرآن کریم و روایات آقا رسول الله صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام برای کشف و استخراج احکام فقهی مورد بررسی قرار می گیرد. در واقع این علم کامل کننده علم فقه است.

قیاس در اصول فقه

دقیقا همان تمثیل در منطق است ولی فقط محدود به گزاره های فقهی است . قیاس در اصول فقه یعنی سرایت دادن حکم فقهی یک امر به امر دیگر.البته باید این سرایت دادن حکم بنابر شباهتی که آن دو امر دارد اتفاق بیافتد.

مطلب مرتبط با قیاس مع الفارق

مثلا ( صرفاً مثال ) ما از آقا رسول الله صلی الله علیه و آله روایاتی داریم که نوشیدن شراب را حرام اعلام می کند. اما در مورد نوشیدن آب جو روایتی به دست ما نرسیده است. ولی علما فتوا  بر حرام بودن نوشیدن آب جو می دهند زیرا از جهت مست کنندگی باهم شباهت دارند.بنابراین حکم نوشیدن شراب که حرام بود را سرایت به آب جو می دهیم پس آب جو نیز حرام دانسته می شود و این سرایت نیز بر اساس شباهتی بود که بین شراب و آب جو وجود داشت. شباهت بین آنها مست کنندگی آن دو بود.

قیاس مع الفارق در اصول فقه

حال تصور کنید که در فقه بین دو امر تنها یک شباهت ظاهری وجود داشته باشد و از طرف دیگر تفاوت اساسی (فارق) بین آن دو باشد در این صورت قیاس بین آن دو، قیاس مع الفارق است.

مثلا ( صرفاً مثال ) ما از آقا رسول الله صلی الله علیه و آله روایاتی داریم که نوشیدن شراب را حرام اعلام می کند. اما روایتی در مورد حرام بودن یا حلال بودن آب انگور نداریم. اگر کسی بگوید بنابر شباهتی که آب انگور و شراب دارند و هردو از میوه انگور گرفته شده اند آب انگور نیز حرام است ما میگوییم این قیاس اشتباه است چون قیاس مع الفارق است و فارق در آن مست کننده بودن شراب است. چون شراب مست کننده است و عقل را زایل می کند در حالی که آب انگور نه انسان را مست می کند و نه عقل او را زایل می گرداند.

یک نکته مهم

قیاس به عنوان یک ابزار کشف و استخراج احکام فقهی تنها نزد اهل سنت اعتبار دارد و نزد علمای شیعه ، استفاده از قیاس برای صدور حکم فقهی باطل ومردود است. و روایاتی نیز بر رد قیاس نیز از ائمه معصومین علیهم السلام نیز داریم مانند حدیثی که امام صادق علیه السلام به ابا حنیفه فرمود: یا نعمان ایاک و القیاس فانّ ابی حدثنی عن آبائه انّ رسول الله (ص) قال من قاس شیئأٌ من الدین برأیه قرنه الله مع ابلیس فی النار فانّ اول من قاس ابلیس    یا نعمان از قیاس برحذر باش زیرا پدرم از پدران خود از رسول خدا نقل نموده است که آن حضرت فرموده : هرکس چیزی از دین را به رأی خود قیاس کند خداوند او را با ابلیس محشور نموده و در آتش نزد شیطان خواهد بود چون اول کسی که قیاس کرد ابلیس بود. وسائل اشیعه ،حر عاملی ، ج ۲۷ ، ص ۴

سخن آخر

با مطالبی که بیان شد کاملا روشن گردید که قیاس مع الفارق هنگامی بکار برده می شود که شخصی شیئی را بخاطر شباهت جزئی و ظاهری که با شئ دیگر دارد ، کاملا مانند آن قرار دهد و به تفاوت ها و اختلافاتی که آن دو شئ با هم دارد توجه نکند.

2 پاسخ
  1. فاطمه اکبری
    فاطمه اکبری گفته:

    تدریس و تحلیل همه ویدیوهای منطقی عاااالی بود. سپاس از استادان و تهیه کنندگان محترم. اجرتان لا صاحب اربعین علیه الصلوات و السلام

    پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.