حوزه مجازی مهندس طلبهبداخلاقی
سوء خلق یا بداخلاقی یکی از خصائص ناپسند و بسیار مضر برای هر انسانی است. شاید شما بارها در زندگیتان به این افراد به‌اصطلاح بداخلاق برخورده باشید و یا حتی یکی از افراد خانواده‌تان نیز درگیر این صفت زشت باشد. اگر می‌خواهید بدانید حقیقتاً این صفت چیست؟ منشأ و علت بداخلاق شدن افراد چه چیزهایی می‌تواند باشد و بهترین راه‌های درمان بداخلاقی چیست؟ برای دانستن جواب این سؤالات و دیگر نکته‌های مهم و جالب در مورد این خصیصه، این مقاله را تا آخر بخوانید.
فیلم سخنرانی درباره بداخلاقی (آیت الله مجتهدی)
بداخلاقی چیست؟
ازلحاظ لغوی یعنی کسی که دارای اخلاق بدی است. اخلاق جمع خلق به معنای صفت درونی هر شخص است که در وجود او ملکه شده باشد. به‌عبارت دیگر فردی که دارای صفات متعدد و زشتی مانند کبر و غرور، حسد، بخل و سوءظن در وجود خود است می‌توانیم بگوییم دارای اخلاق بدی است. اما در اینجا به معنای لغوی این عبارت کاری نداریم و به معنای اصطلاحی آن‌که «تندخو بودن و زود از کوره دررفتن» است و در جامعه ما رواج دارد می‌پردازیم.
عوامل و منشأ بداخلاقی
بداخلاقی، عوامل و منشأهای متعدد و زیادی دارد که هر شخص بداخلاق می‌تواند یک یا چند عامل در به وجود آمدن صفت بداخلاقی او نقش داشته باشد. نکته‌ی دیگری که باید دقت کنید این است هرکدام یک از این عوامل می‌تواند دارای شدت و ضعف باشد. پس زمانی که دیدید فردی با داشتن یک عامل بداخلاق کننده بسیار بداخلاق‌تر از فردی است چند عامل در او وجود دارد، نباید تعجب کنید. به برخی از عوامل بداخلاق کننده در زیر اشاره شده است.
- عوامل طبیعی: عوامل طبیعی در بداخلاق شدن افراد یا کمک به بداخلاق شدن آنها نقش مهمی را بازی می‌کند. به عنوان نمونه در طب سنتی گفته می‌شود کسانی که مزاج آنها صفراوی (گرم و خشک) است، تندخوتر از دیگران هستند و نباید این افراد غذاهای گرم و خشک بخورند تا وضعیت برای آنها حادتر نشود. نمونه‌ی دیگری که می‌توان دراین‌باره به‌عنوان نمونه ذکر کرد تندخویی در دوران نوجوانی است که دلیل آن ترشح هورمون‌های مربوط به دوران بلوغ است و یا نمونه دیگر تندخو شدن و حساس شدن دختران و خانم‌ها در دوران عادت ماهیانه (پریود) است.
- عوامل اجتماعی: مشکلات متعدد و سختی که انسان در طول زندگی‌اش متحمل می‌شود نیز می‌تواند او را در دورهایی عصبانی و تندخو کند. جوانی را در نظر بگیرید که تحصیلاتش را در دانشگاه به اتمام رسانده و از طرفی نیز به خاطر فضای نامساعد اقتصادی در جامعه قادر به‌دست و پا کردن شغلی برای خود نیست و علاوه بر آن زمان ازدواج آن جوان نیز رسیده اما نه شغلی دارد و نه پولی و نه راه چاره ای برای رهایی خود از این مشکلات. اگر دیدید او زود عصبانی می‌شود و از کوره در می‌رود و به‌اصطلاح ما تندخو و بداخلاق شده، تعجب نکنید.
- عامل خانوادگی: خانواده در شکل‌گیری شخصیت فرد نقش اساسی را ایفا می‌کند. تا حدودی شخصیت هر فرد نشان‌دهنده شخصیت دیگر اعضای خانواده او نیز هست. اگر فردی در خانواده ای بزرگ شود که پدر و مادر آن خانواده بداخلاق بوده‌اند و با خشونت در رابطه با خودشان و با بچه‌ها رفتار می‌کردند نباید زیاد توقع داشت فرزند آن خانواده در دوران بزرگ‌سالی خود فردی ملایم و خوش‌اخلاق شود. در این صورت خوش‌اخلاق شدن بسیار سخت است زیرا در خانواده‌ای بداخلاق تربیت‌یافته و رشد کرده است.
- عوامل فردی: برخی از صفات و خصیصه‌ها در وجود انسان می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم در تندخویی‌اش تأثیر بگذارد. به عنوان مثال فردی که دارای صفت کبر و غرور است از دیگران توقع اکرام و احترام دارد و وقتی‌که توقع او برآورده نشد، عصبانی و تندخو می‌شود و یا فردی که دارای صفت سوءظن است همیشه به دیگران مشکوک است و همین موجب بداخلاقی او می‌شود.
آثار بداخلاقی
تندخو بودن و بداخلاق بودن نیز مانند دیگر صفات رذیله، بدون آثار سوء در زندگی انسان نیست. آثار زیادی را برای سوء خلق ذکر کرده‌اند که مهم‌ترین و شایع‌ترین آنها را در زیر مشاهده می‌کنید:
- فشار روحی: اولین اثر سوء خلق متوجه خود انسان بداخلاق است زیرا همیشه تحت فشار عصبانیت و اضطراب قرار دارد و هیچ گاه نمی تواند در زندگی اش آرامش بلند مدتی را تجربه کند. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: من ساء خلقه عذّب نفسه؛ کسی که بدخلق است، خود را عذاب می‌دهد. تحف العقول، صفحه ۲۷۰
- طرد شدگی اجتماعی: کسی که با اطرافیان مانند خانواده، همکاران و دوستان خود بداخلاقی می کند، در بین آنها محبوبیتی ندارد و آنها همیشه در تلاشند تا حد امکان او را از خود دور نگه دارند.
- کم شدن رزق و روزی: بنابر گفته روایات اهل بیت علیهم السلام بداخلاقی موجب کم شدن روزی می شود. امام علی(ع) می‌فرماید: من ساء خلقه ضاق رزقه؛ کسی که بدخو باشد، روزیش تنگ می‌شود. غرر الحکم، ح ۸۰۲۳
- عذاب اخروی: سوءخلق به عنوان یک گناه بزرگ دارای تبعات سوء در آخرت است. رسول اکرم(ص) در روایتی فرمود: انَّ العَبدَ لَیبلُغُ مِن سُوءِ خُلقِهِ اسفَلُ دَرَک جَهَنَّمٍ؛ بنده بر اثر بدخویی به پایین ترین طبقات دوزخ می رسد. المحجّهالبیضاء، ج ۵، ص ۹۳
راه های درمان
راه های درمان بدخلقی به نسبت عامل یا عوامل ایجاد کننده آن می تواند متفاوت باشد. اما تعدادی از راهای درمان نیز مشترک هستند و می توان از آنها در درمان هر نوع بداخلاقی استفاده کرد. تعدادی از مهم ترین و مؤثرترین آن ها را در زیر مشاهده می کنید.
- توجه و التفات به مضرات بداخلاقی: دانستن و توجه به مضرات و آسیب‌های هر چیز باعث می‌شود انسان از آن چیز تا می‌تواند دوری کند. بنابراین هر فرد بداخلاق باید تا می‌تواند به آسیب‌های دنیوی و اخروی متعدد صفت بدخلقی توجه و التفات داشته باشد. همین مطلب تا حد زیادی او را از این خصیصه دور نگه می‌دارد.
- توجه و التفات به محاسن خوش‌اخلاقی: همان‌طور که دانستن مضرات چیزی باعث دوری انسان از آن چیز می‌شود، دانستن فواید و محاسن هر چیزی باعث ترغیب و جلب انسان به آن چیز می‌شود. دانستن فواید متعدد و بی‌شمار دنیوی و اخروی صفت خوش‌اخلاقی که صفت ضد بداخلاقی به شمار می‌آید، باعث نزدیکی و رغبت انسان به این صفت حسنه می‌شود.
- یاد و ذکر خداوند: ذکر و یاد خداوند مهربان داروی هر دردی است. نماز شب که ذکر خداوند متعال است می تواند انسان را خوش اخلاق بکند. امام صادق علیه السلام فرمودند: صَلاهُ اللَّیْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ تُطَیِّبُ الرِّیحَ وَ تَدُرُّ الرِّزْقَ وَ تَقْضِى الدَّیْنَ وَ تَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ؛ نماز شب، انسان را خوش سیما، خوش اخلاق و خوشبو مى کند و روزى را زیاد و قرض را ادا مى نماید و غم و اندوه را از بین مى برد و چشم را نورانى مى کند. ثواب الأعمال، ص ۴۲
- صله رحم: صله رحم یعنی دید و بازدید و داشتن ارتباط حسنه با اهل خانواده و فامیل که در روایات اسلامی به عنوان درمان بداخلاقی ذکر شده است. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند: صِلَهُ الرحامِ تُحَسِّنُ الخُلُقَ وَ تُسمِحُ الکَفَّ وَتُطیبُ النَّفسَ وَتَزیدُ فِى الرِّزقِ وَتُنسِئُ فِى الجَلِ؛ صله رحم، انسان را خوش اخلاق، با سخاوت و پاکیزه جان مى نماید و روزى را زیاد مى کند و مرگ را به تأخیر مى اندازد. کافى، ج ۲، ص ۱۵۱، ح ۶
- داشتن تغذیه مناسب: نوع تغذیه با خوش‌اخلاقی و بداخلاقی انسان، رابطه‌ی مستقیم دارد. بسیاری از تندخویی‌ها و پرخاشگری‌ها از کمبودهای متنوع و متعدد غذایی در انسان، سرچشمه می‌گیرد. داشتن برنامه غذایی سالم و مفید در خلق‌وخوی انسان بسیار تأثیرگذار است. در روایات اسلامی نیز به این مطلب اشاره شده است پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند: بر شما باد گوشت؛ چرا که هر کس گوشت را چهل روز واگذارد،بدخوی می شود وهر کس بدخوی شود،خویش را می آزارد و هر کس خویش را آزُرد، در گوش وی اذان بگویید. بحار الانوار،ج۶۶،ص۷۵،ح۷۱
نمونه هایی از بداخلاقی
بداخلاقی همسر
بسیاری از افراد از بداخلاقی شوهر یا همسر خود شاکی هستند. در رابطه با بداخلاقی همسر ذکر چند نکته ضروری بنظر می رسد:
- رابطه‌ی فرد با همسرش یک رابطه‌ی دو طرفه است و باید بین آنها احترام و محبت متقابل وجود داشته باشد بنابراین هرکس که از همسر خود توقع خوش‌اخلاقی و نرم‌خویی دارد خودش نیز باید رفتارش با همسرش این‌گونه باشد.
- نباید در مقابل بداخلاقی همسرمان ما نیز در پاسخ از خود بداخلاقی نشان دهیم چراکه نتیجه‌ی عکس دارد و چه‌بسا این رفتار ما او را تندخوتر کند بلکه باید در عوض ما در رابطه با او از خود خوش‌اخلاقی نشان دهیم و با صحبت و محبت متوجه دلیل ناراحتی و پرخاشگری همسرمان بشویم.
- واقعیات را ببینیم و بدانیم که هیچ‌گاه زندگی واقعی مانند خیال‌بافی ها و رؤیاپردازی های ما نیستند و در زندگی مشترک ناخوشی‌ها، ناراحتی‌ها و بداخلاقی‌ها همیشه وجود دارند و مسئله‌ای که مهم است مدیریت صحیح آنهاست.
بداخلاقی پدر
نوع شایع دیگر، بداخلاقی پدر نسبت به فرزندان است که در همین رابطه نکات زیر از اهمیت بالایی برخوردار است:
- احترام پدر و مادر در هر صورتی واجب و لازم الاجراست و نباید به آنها توهین و بی احترامی شود. بلکه همیشه با آنها باید با محبت و احترام برخورد شود.
- باید علت یا علت های بداخلاقی پدر مشخص شود و در صورتی که بداخلاقی او بخاطر رفتاری است که مورد قبول پدر نیست باید درصدد تغییر رفتار خودمان باشیم.
بداخلاقی در اسلام
در آیات قرآن کریم
در سوره آل عمران خداوند متعال به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم می فرماید اگر پیامبر بداخلاق و تندخو بودند مردم از اطراف ایشان پراکنده می شدند.
فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ
[ای پیامبر!] پس به مهر و رحمتی از سوی خدا با آنان نرم خوی شدی، و اگر درشت خوی و سخت دل بودی از پیرامونت پراکنده می شدند؛ بنابراین از آنان گذشت کن، و برای آنان آمرزش بخواه، و در کارها با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن؛ زیرا خدا توکل کنندگان را دوست دارد. سوره آل عمران آیه ۱۵۹
در آیه ۲۱ سوره احزاب خداوند متعال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را به‌عنوان الگو و نمونه به ما معرفی می‌کند و در جایی دیگر پیامبر را صاحب خلق عظیم می‌داند و ما از این دو آیه قرآن نتیجه می‌گیریم بداخلاقی یعنی ضدیت با سنت و روش رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم درحالی‌که خداوند از ما مسلمانان الگوبرداری و تبعیت از ایشان را می‌خواهد.
لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا
قطعا براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نیکوست براى آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد مى کند. سوره احزاب آیه ۲۱
وَإِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ
و یقیناً تو بر بلندای سجایای اخلاقی عظیمی قرار داری. سوره قلم آیه ۴
در روایات
امام على علیه السلام: رَوِّضوا أَنفُسَکُم عَلَى الخلاقِ الحَسَنَهِ فَإِنَّ العَبدَ المُؤمِنَ یَبلُغُ بِحُسنِ خُلقِهِ دَرَجَهَ الصّائِمِ القائِمِ
خودتان را بر خوش اخلاقى تمرین و ریاضت دهید، زیرا که بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گیر شب زنده دار مى رسد. نهج البلاغه، خطبه ۹۱
امام صادق علیه السلام: لَمّا سُئِلَ عَن حَدِّ حُسنِ الخُلقِ: تُلَیِّنُ جانِبَکَ وَتُطَیِّبُ کَلامَکَ وَتَلقى أخاکَ بِبِشرٍ حَسَنٍ
در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى، گفتارت پاکیزه و مؤدبانه باشد و با برادرت با خوشرویى برخورد کنى. غررالحکم، ج۲، ص۴۵۱، ح۳۲۶۰
پیامبر صلى الله علیه و آله: أَلا اُنَبِّئُکُم بِخیارِکُم؟ قالوا: بَلى یا رَسولَ اللّه . قالَ: أَحسَنُکُم أخلاقا المُوَطِّئون اَکنافا، الَّذینَ یَألِفونَ ویُؤلَفونَ
آیا شما را از بهترین افرادتان خبر ندهم؟ عرض کردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترین شما، آنان که نرمخو و بى آزارند، با دیگران انس میگیرند و دیگران نیز با آنان انس و الفت مى گیرند. غررالحکم، ج۶، ص۴۴۱،ح۱۰۹۲۶
امام صادق علیه السلام: اِعْلَمى اَنَّ الشّابَّ الحَسَنَ الخُلقِ مِفْتاحٌ لِلْخَیْرِ مِغْلاقٌ لِلشَّرِّ وَ اَنَّ الشّابَّ الشَّحیحَ الْخُلقِ مِغْلاقٌ لِلْخَیْرِ مِفتاحٌ لِلشَّرِّ
آگاه باش که جوان خوش اخلاق، کلید خیر و قفل شر است و جوان بداخلاق قفل خیر و کلید شر است .امالى طوسى، ص ۳۰۲، ح ۵۹۸
امام على علیه السلام: وُصولُ المَرءِ اِلى کُلِّ ما یَبتَغیهِ مِن طیبِ عَیشِهِ وَ اَمنِ سِربِهِ وَ سَعَهِ رِزقِهِ بِحُسنِ نیَّتِهِ وَ سَعَهِ خُلقِهِ؛
انسان، با نیّت خوب و اخلاق خوب، به تمام آنچه در جستجوى آن است، از زندگى خوش و امنیت محیط و روزى زیاد، دست مى یابد. غررالحکم، ح ۱۰۱۴۱
بی نهایت ممنون از زحماتتون
عالی بود حاج اقا متشکرم👏🌹
هیچ کس به اندازه من بد اخلاق و اعصبی نیست حتا با وجود خاندن نماز شب
پدرم یکی دو ساله که بازنشسته شده، بیماری‌های متعددی رو پشت سر گذاشته… الان هم همش توی خونس و با اینکه فقط ۶۰ سالشه پی کار یا سرگرمی برای خودش نیست…. چهره عبوسی داره و اصلا نمی‌خنده… دیدن چهرهش خالم رو بد می‌کنه… گریه می‌کنم خسته شدم… همش یک نفر ۲۴ ساعتها خونس که نه می‌ره توی اتاق خودش نه لبخند به لبشه… خسته شدم… وسط روز، عصر میاد وسط اتاق جلوی تلویزیون می‌خوابه… حتی یک پارک نمیره… خدایا به دادمون برس… افسرده شدم از این وضع سه ماهه میرم پیش مشاور … کلی تمرین می‌کنم که به خودم مسلط باشم ولی باز تا چهره این آدم رو می‌بینم ریست میشم. آخه من چه گناهی به درگاه خدا کردم…
منم همین مشکل و با شوهرم دارم دیگه خسته شدم از دستش