علم رجال

بخش مهمی از استخراج احکام شرعی منوط به روایاتی است که از ناحیه معصومین علیه السلام به ما رسیده است.

راه رسیدن این روایات از عصر معصومین علیهم السلام  به عصر حاضر کسانی بودند که به راویان حدیث مشهورند.

اما اعتماد به تمام راویان حدیث موجب می شود احادیثی با مضامین مخالف با سنت و آیین نبوی و جعلی به دست ما برسد.

لذا این راویان باید دارای خصوصیات و صفاتی باشند تا با اطمینان بسیار بالایی مدعی رسیدن این احادیث به معصومین شویم.

دانلود فیلم آموزشی علم رجال

تعریف رجال

تعریف  اصطلاحی

علم رجال یکی از شاخه های علم حدیث است که وظیفه دارد تا اوصاف و احوال راویان احادیث و اصول و قواعد آن که باعث پذیرش یا عدم پذیرش احادیث  می شود را بیان کند.

واژه ی (رجال) بیان کننده جنسیت نیست و راوی احادیث زن هم می تواند باشد.

تعریف لغوی

این کلمه که به صورت دو جزیی در آثار بزرگان شیعه به کار می رود از دو قسمت تشکیل شده است.

علم: به معنای دانش و شناسایی کردن

رجال: جمعی است که مکسر شده از واژه ی رجل که به معنای مرد است می باشد.

معرفی کلیات فی علم الرجال

کتاب کلیات فی علم الرجال اتالیف آیت الله سبحانی، در سطح دوم حوزه علمیه به عنوان مرجع درسی برای آشنایی با این علم مورد  استفاده طلاب قرار می گیرد.

این کتاب در هشت فصل و یک خاتمه و به زبان عربی تدوین شده است.

تعاریف بزرگان رجال از علم رجال

1. نخستین تعریف از محمد جعفر استرآبادی است که می فرماید علمی است که به وسیله آن قدرت شناخت احوال اخبار واحد را از این جهت که صحیح هستند یا ضعیف را به دست می آوریم.
2. فاضل دربندی می فرماید رجال علمی است که به وسیله ی آن قدرت شناخت راویان حدیث از این جهت که عادل یا مورد وثوق یا مورد ضعف یا  ذم بودن و یا ….. را به ما ارائه می کند.
3. کجوری شیرازی می فرماید به وسیله این علم می توانیم خصوصیات راویانی که در سلسله احادیث نقل حدیث می کنند را از جهت صفاتی که دارند ( مثل ممدوح یا مذموم بودن و …) مورد بررسی قرار دهیم.
4. البته تعاریف دیگری هم برای این علم از بزرگان علم رجال عرضه شده است به صورت نمونه چند مورد را بیان نمودیم.

اهمیت علم رجال

بعد از به وجود آمدن و احساس نیاز نسبت به علم رجال، مخالفان و موافقانی نسبت به آن به وجود آمدند که عده ای از اصولیون مثل محمد باقر بهبهانی و فاضل تونی موافق این علم بودند.

این گروه مدعی بودند که علم رجال برای استنباط احکام شرعی به مثابه مقدمه می باشد. این گروه در برابر مخالفان این علم، مثل اخباریها ایستادند.

ادعای اخباری ها این بود که تمام احادیث کتب شیعه صحیح می باشد و ما نیازی به علم رجال نداریم.

دلایل نیاز به علم رجال

برای اثبات این که به علم رجال نیاز داریم دلایلی را مطرح می کنیم:

• همه خبرهای واحد حجت نیستند:

از آنجایی که رسیدن به خبر قطعی در روایات کم است و عمل به ظن هم طبق مضمون روایات جایز نیست

 بسیاری از احکام شرعی از روایات گرفته می شود و در میان روایات هم حکم قطعی کم می باشد لذا باید علمی باشد تا صحت وسقم اخبار با آن مشخص شود.

• فتوا دادن بدون وجود حجت شرعی حرام است:

دادن فتوا بدون حجت شرعی دارای حرمت می باشد و ادله هم فقط اخبار مورد وثوق را تایید می کنند.

پس برای علم به وثاقت روایات باید این علم موجود باشد تا بتوان به آن پی برد.

• مضمون اخبار علاجیه:

در اخبار علاجیه که برای حل تعارض میان احادیث آمده اند بر صفات راوی تاکید دارند.

این شناخت در گرو وجود علمی به نام علم رجال می باشد.

• احتمال وجود تقیه در بیانات امام علیه السلام

احتمال دارد در پرسش و پاسخ هایی که بین امام و شخص به وجود آمده بود، شخص سوال کننده مذهبی غیر از مذهب امام داشته و امام بر اساس مذهب او پاسخ داده باشد.

در اینگونه موارد ممکن است راوی بدون اشاره به مذهب سوال کننده، جواب امام را نقل کرده است.

دلایل عدم نیاز به علم رجال

• صحت و درستی احادیث موجود در کتب اربعه

اخباریان که مدعی عدم نیاز به علم رجال می باشند معتقدند که همه احادیث موجود در کتب اربعه قابل استنادند و نیازی به علم رجال نداریم.

ولی هنگام تعارض اخبار باید به سند روایات مراجعه کنیم و در غیر اینصورت نیازی به سند روایات نیست.

• علم رجال مستلزم تجسس در احوال اشخاص است
• از نظر اخلاقی تجسس در احوال دیگران ممنوع است و علم رجال باعث تجسس در احوال و صفات راویان می شود که مورد مذمت قرار گرفته است.

• عدم حصول علم قطعی

       هدف ما از تحصیل علم رجال تحصیل قطع می باشد که این امر هیچ وقت حاصل نمی شود.

        و اگر مراد ما تحصیل ظن و حدس بود که این امر از ابتدا حاصل بود و نیازی به علم رجال نمی باشد.

تفاوت علم رجال به دیگر علوم

تفاوت علم رجال با درایه

علم رجال به بررسی صفات راوی مثل عدالت و وثاقت و … در سلسله احادیث می پردازد به خلاف علم درایه که مربوط به متن حدیث می باشد.

مثلا در سلسله خبر نام زراره وجود دارد که علم رجال زراره را مورد بررسی قرار می دهد و مشخص می کند که خبرهای زراره مورد اعتماد می باشند یا نه.

تفاوت علم رجال با علم تراجم

در علم رجال از صفات راوی بحث می شود که این راوی ممکن است دارای شخصیت اجتماعی ( مثلا شاعر) نباشد.

اما در علم تراجم شخصیت ها مورد بررسی قرار می گیرد.

مراحل رجال نویسی شیعه

• دوره ای که مبانی و اصول رجال بیان شد.

در این عصر اگر چه نیاز چندانی به بررسی و ارزیابی احادیث از نظر سند وجود نداشت ولی در مواقعی در احادیث روایت شده از راویان تعارضاتی دیده می شد.

برای رفع این تعارضات ائمه علیهم السلام اصول و قواعدی را بیان کردند تا در مواقع حیرت به این اصول مراجعه شود.

بیان این اصول بابی شد تا در مراحل بعدی انگیزه تدوین علم رجال به وجود بیاید.

سابقه بررسی احادیث به دوره حضرت علی علیه السلام می رسد.

حضرت در آن دوره برای راویان احادیث چهار تقسیم بندی مشخص کرد که عبارتند از: راوی منافق – راوی کج فهم – راوی که قادر به تشخیص ناسخ از منسوخ نیست – راوی ثقه و مطمئن

• دوره ای  که نخستین کتب رجالی تهییه و تدوین شدند.

محققان حدیثی در قرن سوم دریافتند که باید قوانین و اصولی را تدوین کنند تا به وسیله ی آن بتوانند احادیث با اسناد صحیح را از غیر آن تشخیص دهند و اینگونه بود که اولین کتب رجالی تدوین شد.

عبید الله بن ابی رافع اولین نفری بود در این زمینه کتابی با نام ( تسمیه مَن شهد مع امیرالمؤمنین الجَمَل و الصِفّین و النهروان مِن الصحابه ) بود.

• دوره ای که نخستین اصول رجالی تهییه و تدوین شد.

قرن چهارم و پنجم از مهمترین دوره های تالیف اصول رجالی است.

چون این قرون به عصر ائمه علیهم السلام نزدیک بودند لذا از اصول دقیقی برخوردارند

برخی از این کتب عبارتند از:

1. سه تالیف از محمد بن حسن طوسی ( اختیار معرفه الرجال – کتاب الرجال – الفهرست )
2. کتاب الرجال شیخ طوسی
3. رجال نجاشی
4. دوره ای که اصول ثانویه رجالی تدوین شد

علامه حلی و بن داوود حلی از سردمداران این دوره بودند که کتاب هایشان به علت سبک نوشتن نوین اصول رجالی به اصول ثانویه رجال معروف شدند.