قمار

قمار از گناهان کبیره و حرمت آن از ضروریات اسلام و مقتضای ادله اربعه است. در بسیاری از آیات و سخنان معصومین علیهم السلام، قمار همراه شراب و بت‌پرستی ذکرشده و خداوند در قرآن آن را عمل شیطان و پلید و موجب دشمنی و عداوت و مانع از ذکر خداوند و اقامه نماز معرفی نموده است.

سخنرانی الهی قمشه ای(درباره قمار)

معنای قمار

معنای لغوی

قِمَار : مصدر برای فعل (قمر) است و به معنای هرگونه بازى که بُرد و باخت داشته باشد است.

معنای اصطلاحی

در اصلاح فقه، قمار نوعی بازی است که در آن شرط‌بندی باشد به این صورت که بازنده مالی را به برنده پرداخت کند یا کار و خدمتی برایش انجام دهد قمار در فقه اسلامی حرام اعلام شده است. هم‌چنین بازی با آلات و وسایل قمار حتی درصورتی‌که شرط‌بندی وجود نداشته باشد نیز، بنا بر نظر اکثر فقها حرام است.

شرط بندی حلال

فقها بنا بر روایات ائمه معصومین علیهم‌السلام همه‌ی شرط بندی‌ها را حرام نمی‌دانند بلکه در مسابقات اسب‌سواری و تیراندازی شرط‌بندی حلال است.

آلات قمار

آلات قمار، ابزار و وسایلی هستند که در بازی‌های قمار از آن‌ها استفاده می‌شود و حتی ساخت و خریدوفروش آنها نیز حرام است. پاسور، تخته‌نرد، بیلیارد و شطرنج چند نمونه از آلات قمار به شمار می‌روند.

حکم فقهی قمار

بنا بر نظر همه‌ی فقها قمار حرام است و در این مسئله اجماع دارند و یکی از دلایل محکم و مشهور حرمت آن آیه ۹۰ سوره مائده است که در آن «میسر» به‌عنوان کاری پلید و از اعمال شیطان معرفی شده است.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

ای اهل ایمان! جز این نیست که همه مایعات مست کننده و قمار و بت هایی که [برای پرستش] نصب شده وپاره چوب هایی که به آن تفأل زده می شود، پلید و از کارهای شیطان است؛ پس از آنها دوری کنید تا رستگار شوید. (سوره مائده آیه ۹۰)

در روایاتی از ائمه علیهم السلام «میسر» همان قمار معرفی شده است.

تفاوت قمار با شرط‌بندی

قمار به بازی و مسابقه‌ای  به‌جز اسب‌سواری و تیراندازی که در آن باخت و برد وجود داشته باشد گفته می‌شود که حرام است اما شرط‌بندی معنای عام‌تری نسبت به آن دارد که می‌تواند مانند قمار حرام باشد یا مانند شرط‌بندی بر سر نتیجه مسابقه‌ی اسب‌دوانی و تیراندازی حلال باشد.

چرا قمار حرام است؟

علت حرام شدن قمار در قرآن ذکر گردیده است. خداوند متعال در آیه ۹۱ سوره مائده دو علت برای حرام شدن آن بیان می فرماید، اول ایجاد کینه و دشمنی بین مسلمانان در اثر برد و باخت و دوم فراموشی یاد خدا و برپاداشتن نماز.

مضرات قمار

قمار به عنوان یکی از محرمات در اسلام قطعا دارای مضرات و آسیب هایی است که در این بخش به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم.

1. ایجاد کینه و دشمنی بین مسلمانان: قمار مبتنی بر  شانس و برد وباخت است که برنده و بازنده دارد و یکی را به دیگری بدهکار می کند، همه ی اینها می تواند آغاز گر دشمنی ها و کینه ها بشود، در قرآن نیز به مسئله اشاره شده است.
2. فراموشی از یاد خدا: یکی از دلایلی که خداوند متعال برای تحریم ربا ذکر می کند همین فراموشی از یاد خداست چراکه قمار یک عمل به شدت اعتیاد آور است که می تواند تمام زمان و تمام ذهن هر قمار بازی را درگیر کند.
3. ضربه مالی: بسیاری از کسانی که قمار بازی کرده اند تمام هستی خود را از دست داده اند. کسی که قمار را می بازد که ضررش پیدا و هویداست اما کسی که قمار را می برد دلش به قمار کردن گرم و خوش می شود و فعالیت و کاری برای دارمد زایی مشروع، شروع نمی کند، در حالی که متوجه نیست قمار همیشه به پیروزی ختم نمی شود و روزی او نیز، همه ی مالش را بخاطر قمار از دست خواهد.

 آیا بازی با شطرنج حرام است؟

امروزه بازی شطرنج بازی شناخته شده و نسبتا شایعی در بین مردم گشته است اما آیا این شایع بودن و فراگیری می تواند برای این بازی حرام، حلیت بیاورد؟ جواب منفی است هیچ زمانی شایع بودن یک گناه از گناه بودن آن عمل کم نمی کند، همان طور که می دانید در صدر اسلام با اینکه بسیاری از محرماتی که از سوی پیامبر گرامی اسلام اعلام می شد، گناهان شایعی در آن زمان بوده اند از جمله شرابخواری، اما با این وجود نیز پیامبر گرامی اسلام آنها حرام اعلام می کرد و مردم را از انجام آنها نهی می فرمود و اگر کسی ان گناهان را انجام می داد ایشان آن فرد را مجازات می کرد.

شطرنج هم متأسفانه تبدیل به گناه شایعی تبدیل شده است ولی ما باید تا می توانیم از این بازی دوری کنیم و اطرافیانمان را نیز نهی از منکر نماییم و در صورت بی خبر بودن آنها از حرام بود بازی شطرنج( بسیاری از کسانی که این بازی را انجام می دهند از حرام بودنش بی خبر هستند ) آنها را مطلع کنیم. در زیر دو فتوا از دو مرجع بزرگ و کثیرالمقلد در مورد بازی شطرنج بیان گردیده است.

آیت‌الله وحید خراسانی: درصورتی‌که بردوباخت مالی باشد حرام است، و در صورتی که بردوباخت مالی نباشد بنا بر احتیاط واجب اکید حرام است، و زمانی برد و باخت نیست که قرار نباشد چیزی به برنده بدهند و فقط بازی کردن باشد.

آیت‌الله سیستانی: بازی با شطرنج و نرد گرچه بدون بردوباخت هم باشد حرام است و همچنین بازی با آلاتی که در عرف محل از آلات قمار شمرده شود چنانچه بدون بردوباخت باشد بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.

نگاه کردن به قمار

شاید بعضی ها گمان کنند که تنها قمارکردن اشکال دارد و نشست و برخاست کردن با قماربازان اشکالی ندارد ولی این تصور کاملا اشتباه است زیرا در روایتی، امام کاظم علیه السلام، از نگاه کردن وحضور در مجلس آن نیز نهی فرموده اند.

 مردی از اهل بصره خدمت حضرت کاظم‌علیه السلام رسید و گفت: فدای شما شوم! من کنارعده‌ای که با شطرنج بازی می‌کنند می‌نشینم، لکن بازی نمی‌کنم، بلکه فقط به آنان نگاه می‌کنم، آیا این کار من کار حرام است؟

امام کاظم‌علیه السلام به او فرمود: «تو را چه به مجلسی که خداوند نظر رحمت به اهل آن نمی‌کند؟ الکافی، ج ۶، ص۴۳۷

بازی با آلات قمار بدون برد و باخت

اکثر فقهای شیعه بر این باور هستند که بازی کردن با آلات قمار نیز حرام است چراکه در بسیاری از روایاتی که در مذمت قمار و قماربازی از اهل بیت علیهم السلام وارد شده است، حتی نگاه کردن به آلات قمار را نیز گناه بسیار بزرگی شمرده است و به شدت مردم را از این کار نهی فرموده است. بنابراین نبود برد و باخت نمی تواند بهانه خوبی برای بازی کردن با آلات قمار برای بعضی باشد. بازی کردن با آلات قمار حرام است چه برد و باخت باشد و چه برد و باختی در کار نباشد.

قمار در اسلام

قمار در اسلام به‌عنوان عملی حرام معرفی‌شده است و هنگامی‌که به لحن آیات و روایات قمار نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم، این گناه نزد پروردگار و اهل‌بیت بسیار منفور بوده و به عنوان عملی پلید و شیطانی شناخته می‌شود.  از شدت لحن آیات و روایات متوجه می شویم که قمار بیش تر از آنچه که به نظر می رسد آسیب رسان و مضر است.

در آیات قرآن کریم

در آیه ۳ سوره مائده خداوند متعال گوشت هایی را که بر اساس قمار بدست بیاید را حرام می کند چراکه یکی از رسم های عرب جاهلی این بود که یک گروه چند نفره حیوانی را می خریدند و بوسیله چند تیر چوبی قمار می کردند و عده ای بیش تر از سهمشان نصیب می بردند و عده ای دیگر هیچ سهمی از گوشت نداشتند.

حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَهُ وَالْمَوْقُوذَهُ وَالْمُتَرَدِّیَهُ وَالنَّطِیحَهُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ذَلِکُمْ فِسْقٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَهٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿۳﴾

گوشت مردار و خون و گوشت خوک و حیواناتی که به غیر نام خدا ذبح شوند و حیوانات خفه شده، و به زجر کشته شده، و آنها که بر اثر پرت شدن از بلندی بمیرند، و آنها که به ضرب شاخ حیوان دیگری مرده باشند، و باقیمانده صید حیوان درنده، مگر آنکه (به موقع بر آن حیوان برسید و) آنرا سر ببرید و حیواناتی که روی بتها (یا در برابر آنها) ذبح شوند (همگی) بر شما حرام است و (همچنین) قسمت کردن گوشت حیوان بوسیله چوبه‏ های تیر مخصوص بخت آزمائی، تمام این اعمال فسق و گناه است…..

در آیات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده نیز قمار عملی شیطانی معرفی شده و اهداف شیطان از وسوسه کردن انسان ها برای انجام قمار را نیز روشن می کند.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۹۰﴾

ای کسانی که ایمان آورده‏ اید شراب و قمار و بتها و از لام (که یک نوع بخت آزمائی بوده) پلیدند و از عمل شیطانند از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.

إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاهِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ ﴿۹۱﴾

شیطان می‏خواهد در میان شما بوسیله شراب و قمار عداوت ایجاد کند، و شما را از ذکر خدا و از نماز باز دارد آیا (با اینهمه زیان و فساد و با این نهی اکید) خودداری خواهید کرد؟!

در روایات

قمار به شدیدترین لحن ممکن در روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام مورد نکوهش قرارگرفته، روایات بسیار زیادی دراین‌باره از امامان معصوم به‌دست ما رسیده است. ما در اینجا فقط به یک نمونه از روایت‌های امام صادق علیه‌السلام اشاره می‌کنیم.

از امام صادق علیه‌السلام در مورد آیه شریفه: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الاْءَوْثَانِ، وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» پرسیده شد، امام فرمودند: الرجس من الأوثان الشطرنج، وقول الزور الغناء، والنرد أشدّ من الشطرنج، فأمّا الشطرنج فإنّ اتّخاذها کفر، واللعب بها شرک، وتعلیمها کبیره موبقه، والسّلام علی اللاهی بها معصیه، ومقلّبها کمقلّب لحم الخنزیر، والنّاظر إلیها کالنّاظر إلی فرج أمّه، واللاعب بالنرد قمارا مثله مثل من یأکل لحم الخنزیر، ومثل الذی یلعب بها من غیر قمار مثل من یضع یده فی لحم الخنزیر أو فی دمه. ولا یجوز اللعب بالخواتیم، والأربعه عشر، وکلّ ذلک وأشباهه قمار حتّی لعب الصبیان بالجوز هو القمار، وإیاک والضرب بالصّوانیج، فإنّ الشیطان یرکض معک والملائکه تنفر عنک، ومن بقی فی بیته طنبور أربعین صباحا فقد باء بغضب من اللّه عزّ وجلّ

«الرِّجْسَ مِنَ الاْءَوْثَانِ»شطرنج است و «قَوْلَ الزُّورِ» غناست. بازی با نرد از شطرنج بدتر است. اما شطرنج رجس و پلیدی است چون شغل و پیشه قرار دادن آن کفر و بازی با آن شرک است و فرادادن آن گناه بزرگی است که عقاب آور است و نیز سلام کردن بر کسی که به آن اشتغال دارد گناه است. کسی که مهره‌های آن را جابه‌جا می‌کند مانند کسی است که گوشت خوک را انتقال می‌دهد، و کسی که بازی شطرنج را نگاه می‌کند در حرمت مانند آن است که به عورت مادر خویش نگاه کرده باشد، و کسی که بازی نرد را به‌صورت قمار انجام می‌دهد همانند کسی است که گوشت خوک می‌خورد و درصورتی‌که بدون قمار با آن بازی کند همچون کسی است که دست در گوشت یا خون خوک برده باشد و نیز بازی با انگشتر و بازی چهارده خانه جایز نیست و این بازی‌ها و آنچه مشابه آن است قمار می‌باشد و حتی بازی کودکان با گردو نیز قمار است. و بپرهیز از زدن سنج؛ چراکه شیطان در این صورت با تو به رقص می‌آید و فرشتگان از تو بیزار می‌شوند و کسی که چهل روز در خانهٔ خود طنبور بنوازد به خشم خداوند عزوجل گرفتار آید. من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵۸ ـ ۵۹