تفسیر سوره آل عمران آیه ۷ + صوت

آیه ۷ سوره آل عمران بیان می کند که آیات قرآن به دو دسته محکم و متشابه تقسیم می شود.

در این آیه خداوند می فرماید: ( هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ ) اوست که این کتاب را بر تو نازل کرد که بخشی از آن کتاب، آیات محکم است [که دارای کلماتی صریح و مفاهیمی روشن است] آنها اصل و اساس کتاب اند، و بخشی دیگر آیات متشابه است [که کلماتش غیر صریح و معانی اش مختلف و گوناگون است و جز به وسیله آیات محکم و روایات استوار تفسیر نمی شود]

درباره این آیات حجه الاسلام و المسلمین سید محمد طباطبایی (زید عزه) ذیل تفسیر این آیات نکاتی را بیان کردند که می توانید مطالعه نمایید.

خداوند در آیه ۷ سوره آل عمران می فرماید:

« هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ  فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَهِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ  وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا  وَمَا یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ »

اوست که این کتاب را بر تو نازل کرد که بخشی از آن کتاب، آیات محکم است [که دارای کلماتی صریح و مفاهیمی روشن است] آنها اصل و اساس کتاب اند، و بخشی دیگر آیات متشابه است [که کلماتش غیر صریح و معانی اش مختلف و گوناگون است و جز به وسیله آیات محکم و روایات استوار تفسیر نمی شود] ولی کسانی که در قلوبشان انحراف [از هدایت الهی] است برای فتنه انگیزی و طلب تفسیرِ [نادرست و به تردید انداختن مردم و گمراه کردن آنان] از آیات متشابهش پیروی می کنند، و حال آنکه تفسیر واقعی و حقیقی آنها را جز خدا نمی داند. و استواران در دانش [و چیره دستان در بینش] می گویند: ما به آن ایمان آوردیم، همه [چه محکم، چه متشابه] از سوی پروردگار ماست. و [این حقیقت را] جز صاحبان خرد متذکّر نمی شوند.

خداوند در این آیه به پیامبر صلوات الله علیه می فرماید این کتابی است که خداوند بر تو نازل کرده است و خصوصیت این کتاب این است که یک بخش آیات محکمات دارد و بخشی دیگر آیات متشابهات دارد.

آیات محکم

آیات محکمات آیاتی هستند که به ام الکتاب تعبیر می شود. این آیات آیاتی هستند که اِحکام دارند یعنی از نظر معنا و مدلول جای هیچ احتمال دومی در آن وجود ندارد و یک حقیقت واحده هستند و ارکان کلام خدا هستند که مرجع هستند و چهار چوب کلی حقایق قرآنی را این آیات تعیین می کنند.

آیات متشابه

آیات دیگر آیات متشابه هستند یعنی آیاتی که احتمالات متعددی از نظر معنا در آنها می رود. بنابراین متشابهات که از نظر معنا مثل محکمات نیستند باید متشابهات را ببریم و محکمات برگردانیم یعنی متشابهات را در چهار چوب محکمات ببریم بعد به معنای آن نگاه کنیم چون در زمان شبهه باید به محکمات مراجعه کنیم.

مثلا به عنوان یک آیه متشابه می توان این مورد را مثال زد که خداوند می فرماید بهشتیان الی ربک ناظره که بهشتیان در روز قیامت ناظر هستند و به پروردگارشان نگاه می کنند که بر طبق این آیات اهل سنت معتقدند که خداوند جسم است و قابل دیدن است.

روش درست فهم آیات متشابه

حال این آیات را اگر در چهار چوب محکماتی مثل این آیه ( لا تدرک الابصار و هو یدرک الابصار ) ببریم می بینیم که معنی آن نظارت حسی نیست بلکه به حقیقت قلب خداوند را ادراک می کنند.

عده ای از افراد که در قلوبشان انحراف است و ناخالصی دارند آیات متشابهات را برای ایجاد فتنه انتخاب می کنند چون آیات متشابه غیر از معانی اصلی قابلیت این را دارند که معانی دیگر را هم به آن چسباند.

مثل خوارج که به این آیه متشابه استناد کردند و گفتند ( ان الحکم الّا لله ) حکم کردن فقط برای خدا است و علی علیه السلام کاره ای نیست. لذا علی علیه السلام به ابن عباس فرمود با این خوارج با قرآن بحث نکن چون این ها به آیات متشابه تمسک می کنند.

یا آیه دیگری که بعضی ها به آن تمسک کرده بودند و می گفتند که قرآن دلالت می کند بر این که شراب حرام نیست آیه ۴۳ سوره نساء است که می فرمود: ( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاهَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى ) ای اهل ایمان! در حالی که مست هستید به نماز نزدیک نشوید.

و راه حل این قضایا هم مراجعه به قرآن است یعنی بگوییم قرآن محکمات هم دارد تا این متشابه را با محکمات تفسیر و تبیین کنند.

تاویل های ناصحیح آیات متشابه

قرآن در ادامه می فرماید می خواهند این متشابهات را تاویل کنند. تاویل در ناحیه معنا صورت نمی گیرد بلکه در ناحیه مصداق صورت می گیرد یعنی این به چه حقیقتی بر می گردد. در حالی که این معنای تاویلی مورد نظر نیست.

مثلا درباره نعمت های بهشتی بعضی گفته اند که این چیزهایی که در قرآن در مورد خوردنی ها و آشیامیدنی ها آمده است یک امور تمثیلی است و حقیقت آن چیز دیگری است یعنی در حیقت در معنای حقیقی آن دارد تصرف می کند.

برای مشاهده دوره کامل «تفسیر قرآن کریم با رویکرد نوین» کلیک نمایید

تاویل های صحیح آیات متشابه

البته ما تفاسیر تاویلی صحیح هم داریم. یعنی اهل بیت علیه السلام که راسخون در علم هستند خیلی از آیات را تفسیر به علی علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام کردند که در واقع تفسیر تاویلی است که ناظر به معنای حقیقی است.

اما نه اینکه الذین فی قلوبهم زیغ هم صلاحیت داشته باشند تا آیات را تفسیر تاویلی کنند. قران می فرماید: ( وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ  وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ ) اینکه حقیقت این معانی چیست فقط خدا و راسخون فی العلم می دانند.

  در نهایت خداوند و راسخون فی العلم که از پیشروان اولوالاباب هستند حقیقت این معانی را می دانند. در تفسیر راسخون فی العلم در آیه شریفه در روایات آمده است که حضرت فرمودند مقصود از راسخون فی العلم علی علیه السلام و ائمه علیهم السلام هستند.