مراقبه + صوت

سیر و سلوک مراحل مختلفی دارد که مراقبه در مرحله سوم قرار دارد.

در مرحله اول که توبه است رهرو و سالک باید توبه حقیقی انجام دهد و بعد از آن وارد مرحله مشارطه می شود.

مرحله مراقبه بعد از مشارطه است که به معنی مراقبت و مواظبت کردن بر خویشتن است.

مراحل بعد از مراقبه به ترتیب عبارتند از: محاسبه، معاقبه، مجاهده و معاتبه

تعریف مراقبه

در لغت و اصطلاح عرفا

در لغت نامه دهخدا در تعریف این واژه آمده است به معنی ترسیدن و گردن فرو انداختن است.

این کلمه از ریشه ( رَ قِ بَ ) و به معنای حفظ کردن است.

در ادبیات عرفا عبارت است از حضور دل با خدا و غیبت از ماسواء

در اصطلاح

مراقبه که به جهت ترقی نفس انسان به جایگاهی که شایسته است به آن برسد صورت می گیرد عبارت است از مراقبت و مواظبت بر اعمال و گفتار و تفکرات ما تا از دستورات الهی منحرف نشویم.

چرا مراقبه؟

نفس همواره ما را به اعمال خلاف دستورات الهی دعوت می کند تا بتواند ما را در شناسایی مسیر درست گمراه کند.

همانطوری که برای امورات مهم خودمان محافظ و نگهبانی قرار می دهیم برای اعمالمان و گفتارمان که سرنوشت دنیوی و اخروی ما به آن وابسته است به طریق اولی باید کشیک و نگهبانی قرار دهیم تا به خوبی از آن مراقبت شود.

ترس و تقوای الهی مهمترین و بهترین سبب است تا ما در رفتار و اعمال خود مراقبت داشته باشیم.

در قرآن

در آیه ۱۸ سوره حشر خداوند متعال می فرماید: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ »

« ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید؛ و هر کسی باید با تأمل بنگرد که برای فردای خود چه چیزی پیش فرستاده است، و از خدا پروا کنید؛ یقیناً خدا به آنچه انجام می دهید، آگاه است »

در این آیه خداوند از بندگان خود می خواهد تا مراقب اعمال خود باشند و مراقب باشد تا برای فردای خود چه چیزی می فرستد.

به فرموده علامه طباطبایی در تفسیر این آیه انسان علاوه بر مراقبت بر اعمال خود باید صالح و ناصالح آن را بشناسد و صالح آن را برای خدا انجام دهد و همواره از نفس خویش حساب بکشد و در جایی که اعمال ناشایست انجام داد نفس را مورد مواخذه قرار دهد و در صورت انجام عمل شایسته شکر گزار خدا باشد.

آیات دیگری هم به این امر اشاره کرده اند که بیان آن از حوصله این مقاله خارج می باشد.

در روایات

روایات زیادی هم به عمل مراقبه اشاره کرده اند که یک مورد را بیان می کنیم.

در نهج البلاغه خطبه ۸۳ بخش صفات پرهیزکاران، مولای شیعیان علی علیه السلام می فرماید: « فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبادَ اللّهِ تَقِیِّهَ ذى لُبٍّ شَغَلَ التَّفَکُّرُ قَلْبَهُ … وَ ذَهَبَ عَنْ هَرَبٍ وَ رَاقَبَ فِی یَوْمِهِ غَدَهُ وَ نَظَرَ قُدُماً أَمَامَهُ »

« پس اى بندگان خدا از خدا بترسید چونان خردمندى که اندیشه معاد، قلب او را تسخیر کرده …. و به خاطر خوف خدا از گناه گریخته، و امروز به فکر فردا بوده »

در این فراز از نهج البلاغه هم علی علیه السلام علت مراقبه را تقوا و ترس از خدا بیان می کند و می فرماید همین امر باعث می شود که افراد از گناه فرار کرده و به فکر آخرتشان باشند.

تفاوت مراقبه در منابع اسلامی با غربی

حتما تا حالا واژه ( مدیتیشن ) به گوش شما خورده است که بعضی ها به اشتباه فکر می کنند این واژه همان مراقبه است.

مدیتیشن عبارت است از نوعی تمرین برای تمرکز حواس تا از این طریق بتوان به آرامش روحی دست پیدا کرد.

هدف اصلی این نوع تمرین تمرکز حواس و رسیدن به آرامش روحی است که فوایدی هم برای آن ذکر شده است.

اما این تمرین شباهتی به مراقبه در تعالیم اسلامی ندارد.

در اسلام عمل مراقبه برای تزکیه نفس است که هدف آن رستگاری و رسیدن به مقام واقعی انسان که همان مقام خلیفه اللهی است می باشد.

چرا مراقبه گاهی اوقات به نتیجه نمی رسد؟

مراحل سیر و سلوک الی الله متشکل از مراحل مختلفی است که به صورت یک پازل اگر کنار هم قرار بگیرند کامل کننده پازل سیر و سلوک هستند.

در غیر اینصورت نتیجه دلخواه ممکن است هیچ وقت حاصل نشود. گاهی وقت ها افرادی را می بینیم که مراقبه را انجام می دهند ولی به نتیجه نمی رسند.

علت این امر این است که تکه های پازل را کامل نکرده اند و فقط از همه این مراحل مرحله مراقبه یا دو مرحله را انجام داده اند اما تمام مراحل را به ترتیب و کامل انجام نداده اند.

آثار مراقبه

بعد از سیر مراحل مختلف تزکیه نفس، وقتی به مراقبه رسیدیم، این عمل ما آثار مختلفی را در ما برجای می گذارد که می توان اینگونه از آنها نام برد

• وقتی از اعمالمان مراقبت کنیم خدوند هم از ما مراقبت می کند.
• با استمرار مراقبه به مقام شناخت نفس می رسیم.
• از دیگر آثار مراقبه جلای قلب و روح انسان است.
• با زلالی قلب و روح، انسان رنگ پروردگار می گیرد.